COLUMN – Volgens recente cijfers van het UWV zijn er in Nederland in de afgelopen vijf jaar ruim 300 duizend banen verdwenen. Dat is een krimp van bijna 4 procent.

De vraag is echter of dit banenverlies alleen te maken heeft met een tijdelijke economische dip. Denk bijvoorbeeld eens aan de tienduizenden ontslagen bij banken en verzekeraars de afgelopen jaren. Velen van hen hoeven er niet op te rekenen dat zij hun oude baan ooit nog terugkrijgen. Ook niet wanneer ‘de crisis’ op enige moment straks achter ons ligt.

Baliemedewerkers bij een bank zijn steeds minder nodig (financiële zaken worden immers steeds vaker online afgehandeld) en vanwege verregaande automatisering geldt datzelfde voor veel andere medewerkers. Wanneer een smartphone gestolen is, is het anno 2014 niet vreemd dat via het internet bij een verzekeraar te melden. Echte mensen komen er in de afhandeling steeds minder aan te pas.

Computers en robots rukken op

Werk dat eerder door medewerkers van een bank werd verricht wordt steeds vaker zowel beter als tegen een beduidend lager ‘uurloon’ door computers uitgevoerd. Voor banen in tal van andere sectoren, die eerder vooral door de middenklasse werden uitgevoerd, geldt of dreigt hetzelfde. Waar computers en robots eerder vooral concurreerden met laaggeschoold eentonig werk, beklimmen ze stilletjesaan de arbeidsladder.

Volgens recent onderzoek van de Universiteit van Oxford lopen banen in 47 procent (!) van alle beroepsgroepen een hoog risico om in de komende twee decennia te worden overgenomen door computers en robots. Computers en robots worden immers steeds slimmer en daarmee een alsmaar aantrekkelijker alternatief voor echte menselijke werknemers.

Google-topman Eric Schmidt noemde 'de race tussen computers en mensen' op het World Economic Forum in Davos onlangs het belangrijkste probleem voor de komende decennia. "Het banenprobleem gaat niet weg. Dat wordt hét bepalende probleem van de komende twee, drie decennia", aldus Schmidt.

Google-baas sombert over banen

Misschien schetsen de onderzoekers van de Universiteit van Oxford en Eric Schmidt een wat al te somber beeld. Ten tijde van de industriële revolutie waren mensen ook bang dat stoommachines al hun werk zouden overnemen. Voor bepaalde arbeid was dat ook zo, maar heel veel ander werk kwam daarvoor in de plaats.

Zo'n 150 jaar geleden was driekwart van de Amerikaanse bevolking in de landbouw werkzaam. Nu is dat nog geen twee procent, terwijl er nu ook nog eens veel en veel meer voedsel wordt geproduceerd. En voor al die miljoenen Amerikanen die van het land 'bevrijd' zijn, geldt natuurlijk niet dat die allemaal werkeloos thuiszitten. Nee, zij hebben (veelal beter betaalde, uitdagendere) banen waarvan niemand 150 jaar geleden ook maar het bestaan vermoed zou hebben.

Meer robots en computers geen ramp

Maar mochten computers en robots werkelijk steeds meer van het werk overnemen, dan is dat op zich ook niet direct een ramp. Want iets dergelijks gebeurt immers alleen wanneer het rendabel is en dientengevolge onze gezamenlijke productiviteit (en dus welvaart) stijgt.

In het geval de noodzaak tot menselijke arbeid daadwerkelijk steeds minder wordt, zou overwogen kunnen worden het resterende werk te verdelen. Bijvoorbeeld door de VUT (Vervroegde Uittreding) opnieuw in te voeren, zodat ouderen eerder kunnen stoppen en jongeren voor hen in de plaats komen. Of de werkweken kunnen worden verkort: meer vrije tijd is immers ook een vorm van welvaart.

Vraag is wel hoe zo'n scenario er in de praktijk uitziet. Want wanneer heel gespecialiseerde en kennisintensieve arbeid (en kapitaal) extreem belast gaat worden - om een steeds grotere groep personen wiens werk door computers en robots is overgenomen van inkomen te voorzien - ontstaat immers de neiging over de landsgrenzen heen te kijken.

Zoek het ondernemerschap op

Hoewel scenario's van structureel banenverlies in het verleden nooit zijn uitgekomen, biedt dat geen absolute garantie voor de toekomst. En zeker niet aangaande de komende decennia (hier duidt Google's Eric Schmidt ook op). Anders dan in de nasleep van de industriële revolutie geldt in de huidige automatiseringsrevolutie dat er sneller banen vernietigd worden dan nieuwe gecreëerd.

Veel jongeren, maar ook vele anderen zoals de ontslagen bankmedewerkers, menen dat 'de crisis' er de oorzaak van is dat ze ontslagen zijn of zo moeilijk een goede baan kunnen vinden. Zij hebben kennelijk nog niet door dat er al heel wat banen die voorheen door de middenklasse werden gedaan door computers en robots overgenomen zijn en dat die ontwikkeling zich onverminderd en in verhoogd tempo voort zal zetten.

Al dan niet noodgedwongen wordt ondernemerschap straks voor velen één van de weinig overgebleven alternatieven. Wie daarbij slim en innovatief denkt en handelt, heeft door de mogelijkheden die automatisering biedt evenwel kansen die tot voor kort volstrekt ondenkbaar waren.

Hendrik Oude Nijhuis heeft zich jarenlang verdiept in de strategieën van ‘s werelds beste beleggers en is tevens oprichter van warrenbuffett.nl over de beleggingsstrategie van Warren Buffett. Deze column is niet bedoeld als individueel advies tot het doen van beleggingen.